Hận cá, chém thớt
(về luận văn của
Nhã Thuyên – Đỗ Thị Thoan)
Nguyễn Vạn Phú
Có lẽ nhiều người biết đến Hầu tước de Sade, một nhà văn
Pháp sống ở thế kỷ 18, viết toàn tiểu thuyết dâm dục, miêu tả cặn kẽ chuyện làm
tình, cảnh bạo dâm, khổ dâm còn ghê hơn nhiều truyện khiêu dâm chính cống.
Nhưng dù muốn dù không người ta vẫn xem ông là nhà văn, thậm chí có người còn
cho ông là tiên phong của chủ nghĩa hiện sinh, chủ nghĩa siêu thực…
Giả thử có một sinh viên cao học làm luận văn thạc sĩ về
ông này, với luận đề “tình dục trong văn de Sade là biểu hiện nổi loạn của một
người theo chủ nghĩa cá nhân cực đoan”. Có thể nào chê trách luận văn này tràn
đầy những câu trích “trắng trợn” về tình dục? Có thể nào lên án người sinh viên
cổ xúy cho lối sống phóng túng, bạo dâm?
Những người phê phán luận văn “Vị trí của kẻ bên lề: thực
hành thơ của nhóm Mở Miệng từ góc nhìn văn hóa” của Đỗ Thị Thoan cũng rơi vào
chỗ tương tự: thay vì ném sự phẫn nộ của họ vào nhóm Mở Miệng họ lại chĩa mũi
dùi vào người nghiên cứu nó, tạo ra một tiền lệ chưa từng thấy: báo chí phổ
thông, nhà phê bình văn học lại đi phê bình một luận văn thạc sĩ của một trường
đại học. Bởi vậy họ không nói gì đến phương pháp luận, tính khoa học, cách thể
hiện của luận văn, họ chỉ tìm những câu trích phục vụ cho việc phê phán nói
trên.
Đáng sợ là những trường hợp, dù thú nhận chưa đọc luận
văn nhưng cũng “hai lần lên diễn đàn đề nghị các cơ quan chức năng phải làm
việc nghiêm khắc và xử lý thích đáng đối với tác giả bản luận văn cũng như hội
đồng chấm luận văn”.
Có thể nói ngay luận văn của Đỗ Thị Thoan là một công
trình nghiêm túc, công phu, được viết một cách cẩn trọng, với những quan sát
sâu sắc, cách diễn đạt lôi cuốn, tính thuyết phục khá cao. Lớp già như tôi có
thể tự hào về một lớp trẻ như Đỗ Thị Thoan, hoàn toàn không như định kiến
thường có về một lớp trẻ hời hợt, chỉ biết sao chép. Toát lên từ luận văn này
là nền học vấn rất tốt, sự làm việc tới nơi tới chốn, sự độc lập trong suy
nghĩ, và sự thành thực trong nhiều nhận định.
Một số điểm làm tôi khâm phục cô giáo trẻ này:
- Không dùng lý thuyết phương Tây để lòe người đọc vì
hiểu rõ hạn chế của cách tiếp cận này. (Cho nên đừng nghĩ luận văn nói về
chuyện hậu hiện đại, nó thấm đằng sau những câu chuyện thực tế của văn học Việt
Nam ).
- Hiểu rõ tính nhạy cảm của đề tài khi phải gắn với chính
trị, kể cả sự xứng đáng hay chưa của đối tượng nghiên cứu nhưng biết dùng nó
làm đòn bẩy cho lập luận của mình.
- Hiểu rõ những sự lợi dụng hiện tượng Mở Miệng ở một số
người bên ngoài, dùng nó như một cách thúc đẩy ý đồ riêng của họ.
Để đánh giá một luận văn, cần xem thử luận đề nó là gì,
sau đó cách tác giả triển khai chứng minh, biện giải, thuyết phục người đọc tin
vào luận đề đó như thế nào, có thành công không.
Luận văn xác định, “vấn đề then chốt là tra vấn về vị thế
bên lề như một điểm tham chiếu để bình luận về những cách tân và tính cách mạng
trong tư tưởng và nghệ thuật [thực hành thơ của Mở Miệng]”.
Mặc dù chương về vị thế bên lề khá dài, phần bối cảnh “hậu
đổi mới” dễ gây phản ứng ở những người đọc thuộc “dòng chính” (đây là đoạn được
trích dẫn nhiều nhất để gán nhãn “phản động” cho luận văn, có thể tóm tắt lập
luận của người viết ở phần này như thế này: Nhóm Mở Miệng chọn vị thế bên lề
như là điều kiện để có thể cách tân một cách trọn vẹn bởi “cách tân như một lẽ
sống còn của nghệ thuật mới là lý do tồn tại thực sự” của họ. Như vậy mọi sự
phản kháng chỉ là biểu hiện của chọn lựa vị thế bên lề, còn cách tân mới là mục
đích.
Cách tân trước hết thể hiện ở hình thức tự xuất bản với
những phá cách, tạo ra một không gian hoạt động riêng, là nội dung chương hai.
Phần còn lại của luận văn miêu tả, bình giải những nỗ lực mà khi miêu tả chi
tiết sẽ làm hoảng sợ những người bình thường vì sự vô nghĩa của ngôn từ, sự tục
tĩu, bế tắc, giễu nhại, giải thiêng… khi Mở Miệng thực hành thơ.
Nếu xét về góc độ học thuật, hoàn toàn không có gì ngạc
nhiên khi thấy Hội đồng chấm luận văn cho điểm 10 tuyệt đối.
Tuy nhiên, sự phẫn nộ của một số nhà phê bình, nhà văn,
nhà báo là điều cũng dễ hiểu. Bởi Đỗ Thị Thoan đã chọn sai thời điểm để công bố
luận văn. Như cô tự nhận xét cô không giữ được sự khách quan khi viết luận văn
vì phải can dự, vì phải chọn làm kẻ ngoài lề, vì thế luận văn chọn vị trí của
người nhìn vào bối cảnh đời sống chính trị hiện đại như một người bên ngoài
dòng chính thống. Chỉ cần một sự phân tích khách quan, tỉnh táo, hơi lạnh lùng
như thế cũng đủ làm luận văn là cái gai trong cách nhìn chính thống.
Khách quan mà nói, thời nào, nơi nào cũng sẽ có những
nhóm như Mở Miệng. Lúc nào cũng có sự phản kháng, sự tác động của kẻ ngoài lề
dội vào dòng chính. Để phá vỡ cái trì trệ của dòng chính, kẻ ngoài lề phải phá
phách, quậy nát, phải ồn ào, tức phải đẩy tới chỗ cực đoan, quá khích. Và như
một quy luật, dòng chính nhờ vậy tiến lên một mức độ mới, rồi lại rơi vào trì
trệ, cần sự thúc đẩy của kẻ ngoài lề phá phách mới. Đó có thể là sự trói buộc
của thần quyền thời Sade, của chủ nghĩa tư bản, của tư duy toàn cầu hóa, của
các thiết chế xã hội; chứ đâu nhất thiết là thể chế hiện nay. Kẻ ngoài lề vì
vậy luôn luôn là kẻ ngoài lề, khó được chấp nhận rộng rãi, chưa kể là sẽ gây dị
ứng cho nhiều người (tôi đoán 10 người bạn của tôi sẽ có 9 người trong đó có
tôi, dị ứng với Mở Miệng) nhưng nó phải đóng trọn vai trò của nó, rồi thôi. Dù
gì đi nữa nó cũng cần được nghiên cứu và Đỗ Thị Thoan đã làm được điều đó,
không khích lệ thì thôi sao lại vùi dập.
Nguồn: Facebook Xê Nho NVP
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét