Cuộc phê phán luận văn của Đỗ Thị Thoan hay là sự xung đột về
khung tri thức và thế hệ?
Trần
Đình Sử
1.Một cách hành xử quá nóng vội
Cuộc phê phán luận văn thạc sĩ năm 2010 của giảng viên
đại học Đỗ Thị Thoan hiện đang rầm rộ khắp cả nước, trên các báo lớn, báo nhỏ
với đủ các từ quy kết nặng nề như “phản văn hóa”. “phản động,”, “mượn danh khoa
học để làm chính trị”, “ngụy khoa học”, “sự lệch chuẩn”, “sự nổi dậy của rác
thối”, tham vọng soán ngôi của thơ rác…Một đám cháy đang bùng lên dữ dội trên
văn dàn. Mật độ cấp tập của sự phê phán
không kém gì với các cuộc phê phán tác phẩm Vào đời của Hà Minh Tuân năm xưa mà
tôi đã nhắc đến với sự xử lí oan đối với cả cuộc đời nhà văn đại tá quân đội.
Đồng thời với sự phê phán là các đề nghị cách chức, xử lí những người hữu quan,
và thực tế đã không tiếp tục kí hợp đồng giảng dạy với cô giáo Nhã Thuyên một
cách vội vàng, chưa đủ thủ tục pháp lí. Thông thường người ta chỉ xử lí sau khi
đã nghị án rõ ràng, có người bào chữa, có ý kiến của đương sự. Đằng này tất cả đều
làm rất nhanh, bên trên, sau lưng đương sự, thiếu các thủ tục dân chủ tối thiểu
trong một xã hội được coi là đề cao dân chủ thì thật tiếc là thiếu sự đàng
hoàng. Tại sao chúng ta không tổ chức đối thoại, nêu câu hỏi để yêu cầu nhà
khoa học trẻ giải trình, mà chỉ cho phép phê phán, như là một tội lỗi đương
nhiên không cần bàn cãi? Tại sao chúng ta lại hành xử một sự kiện văn hóa một
cách thô bạo, y như hồi những năm 50, 60, khi chúng ta đang còn ít kinh
nghiệm? Giả thử luận văn thạc sĩ Đỗ Thị
Thoan có sai lầm nghiêm trọng chăng nữa thì cũng cho người ta cơ hội để nhận
thức và sửa chữa, tương lai của cô còn rất dài, chọn được một người có trình độ
học thức để làm giảng viên đại học đâu phải câu chuyện dễ? Chúng ta phải tin
vào con người. Mọi sự đều sẽ thay đổi, không có gì là bất biến.
Thái độ ứng xử vơi Hội đồng chấm luận văn và người hướng
dẫn cũng vậy. Họ là nhứng người làm việc hợp pháp theo quy chế của ngành, thống
nhất trong toàn quốc, lẽ ra phải được quy chế bảo vệ. Nay có một ý kiến hô lên
có vấn đề, thế là lập túc đòi xử lí họ, vô hiệu hóa họ. Điều này tạo ra một
tiền lệ nguy hiểm sẽ phá hoại bản thân nền đào tạo trên đại học của nước nhà.
Nay mai, sẽ có người khác hô lên, luận án này có vấn đề, luận án kia có vấn đề,
thế là lại xử lí, mà ý kiến bất đồng trong khoa học xã hội và nhân văn bao giờ
cũng có, nhất là trong thời buổi nhạy cảm như hôm nay. Sự đánh giá của các hội
đồng và các cá nhân thông thường không khớp nhau. Người ngoài hội đồng cũng
thường có ý kiến khác. Theo tôi, làm to chuyện một vấn đề không lớn không phải
là giải pháp hay.
2. Sự xung đột về thế hệ
Nhã Thuyên thuộc thế hệ trí thức học tiếng Anh đầu tiên,
một chủ trương sáng suốt của ngành giáo dục, học sinh phải học tiếng Anh từ
tiểu học, các luận văn cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ đề phải có trích dẫn tài liệu
tiếng Anh. Mà đã học tiếng Anh thì đương nhiên tiếp thu văn hóa của thế giới
tiếng Anh, trong đó ý thức về đa nguyên văn hóa là điều trở thành niềm tin tự
nhiên của nền văn hóa ấy. Mà nếu ngày nay có lưu học ở Trung Quốc hay lưu học ở
Nga, Ucraina, thì ở các nước đó văn hóa đa nguyên cũng đã là niềm tin tự nhiên
rồi. Thế hệ trẻ tương lai của đất nước ta là một thế hệ như thế, không có thế
hệ khác. Tôi không nói đa nguyên chính trị ở đây, chỉ riêng đa nguyên văn hóa ở
Việt Nam
3.
Sự xung đột về khung tri thức khoa học hay là hệ hình khoa học
Trung tâm và ngoại biên là một cặp khái niệm để mô tả cấu
trúc của các nền văn hóa và văn học. Có trung tâm thì có ngoại biên. Nếu chủ đề
yêu nước, chủ nghĩa xã hội là chủ đề trung tâm của văn học thì các chủ đề như
nữ quyền, hậu thực dân, tân lịch sử, giới tính…là các chủ đề ngoại biên. Nếu lí
luận mác xít đối với nước ta là trung tâm, thì các lí thuyết khác như phân tâm
học, cấu trúc luận, kí hiệu học, tự sự học… là ngoại biên. Nếu văn học dân tộc
Kinh là trung tâm, thì văn học các dân tộc ít người là ngoại biên. Nếu văn học
cách mạng là trung tâm thì các biểu hiện lệch lạc trước đây là văn học ngoại
biên. Trong thơ Tố Hữu, các bài thơ tình của ông là ngoại biên. Trong sáng tac
của Nguyễn Đình Thi, Con nai đen, Nguyễn Trãi ở Đông Quan là ngoại biên. Trong Kháng chiến chống Pháp, trong sổ tay
thơ của các chiến sĩ, ngoài các bài thơ cách mạng của Tố Hữu, Chính Hữu, thế
nào cũng có đôi bài thơ mới của Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử… như là một thứ ngoại
biên, phải giấu kĩ, nếu bị phát hiện thì không phải đùa. Trong xuất bản hôm
nay, các thứ thơ như Bóng chữ, thơ Trần Dần thực ra vốn là thơ ngoại biên, bên
lề. Nói gọn lại, toàn bộ các tác phẩm bị cấm đoán, bị phê phán trong giai đoạn
trước đều là thứ văn học ngoại biên. Các tác phẩm, tác giả văn học đô thị miền Nam
Trong công cuộc đổi mới văn học của chúng ta hôm nay vấn
đề đổi mới thơ, đổi mới văn học đã trở thành một vấn đề của trung tâm, được
trung tâm quan tâm. Trong các thời trước, đổi mới, làm thơ không vần như Nguyễn
Đình Thi là bị cấm, coi là bất hợp pháp. Đổi mới thơ như Hoàng Hưng, Lê Đạt,
Dương Tường, Đặng Đình Hưng cũng từng bị phê phán. Nhưng trong đổi mới thơ cũng
có trung tâm và ngoại biên. Đổi mới kiểu Nguyễn Quang Thiều hôm nay được coi là
trung tâm, nhưng khi mới xuất hiện, đối với một số người là ngoại biên, là thơ
tây dịch sang thơ ta. Thơ của nhóm “Mở miệng” cũng là một thứ ngoại biên. Chúng
ta có thể không thích nó, thậm chí ghét bỏ nó, nhưng nó vẫn là một phần, dù là
rất bé nhỏ, rất phụ, đã lui vào quá khứ của quá trình văn học. Hiểu như thế mọi
hiện tượng văn học ngoại biên đều đáng được xem xét, đều có ý nghĩa để soi sáng
lịch sử văn học từ chỗ này hay chỗ khác. Vì vậy tạo ra vùng cấm trong nghiên
cứu văn học là không nên. Điều này đúng như nhà lí luận văn học Lã Nguyên trong
bài tham luận tại Hội nghị lí luận phê bình văn học Tam Đảo, đã được tạp chí
của Hội đồng lí luận phê bình văn học nghệ thuật trung ương đăng tải, muốn đổi
mới phê bình văn học của chúng ta nhất thiết phải đổi mới khung tri thức lí
thuyết, nếu không các sự cố do không hiểu nhau, hiểu nhầm, hiểu chệch sẽ xảy ra
nhiều hơn, gây xáo trộn nhiều hơn trong đời sống bình thường.
4. Đối với
trường Đại học sư phạm Hà Nội
Đại học sư phạm Hà Nội là một trường lớn của Quốc gia, để
xảy ra một việc như trên là đáng tiếc. Tôi mong Khoa Ngữ văn, Ban Giám hiệu,
các tổ Bộ môn cần có sự rút kinh nghiệm sâu sắc để làm tốt công tác đào tạo của
mình.
Trong bài này chúng tôi chưa muốn nêu ý kiến về luận văn
của Đỗ Thị Thoan, mà chỉ mới nêu vấn đề về cung cách xử lí vấn đề, sự xung đột
thế hệ và xung đột về hệ hình nghiên cứu. Vấn đề là có đáng huy động lực lượng
để làm một chiến dịch to lớn quy mô toàn quốc như thế không? Tôi mong sao những
người có trách nhiệm đã sáng suốt đứng ra xử lí rất tốt sự cố Cánh đồng bất tận
của Nguyễn Ngọc Tư năm nào, thì nay sẽ lại góp phần làm giảm bớt tính nghiêm
trọng đối với một luận văn cao học.
26 – 7 – 2013
T.Đ.S
Nguồn: Trần Đình Sử
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét