Dùng lý lẽ gì có thể bênh vực kẻ ăn cắp?

Dùng lý lẽ gì có thể bênh vực kẻ ăn cắp?

Vũ Hoài Nam

(Luật sư Vũ Hoài Nam hiện đang là nghiên cứu sinh tại đại học Sorbonnes- Pháp)

N

gày 17 tháng 8 tôi đọc được bài viết “Tác giả Trần Trương: “Thi Vân Yên Tử” không phải “đạo” văn” trên báo Công An Nhân Dân online của tác giả Thanh Hằng mà thấy buồn cho báo chí nước nhà, cho nền văn hóa của đất nước đang bị những giá trị ảo và sự dối trá hợm mình ngự trị.

Chúng ta cũng nên một lần nữa quay lại nội dung của câu chuyện để hiểu dụng ý của tác giả bài báo trên: Chuyện là có ông tiến sỹ tên Thuận nào đó  một ngày đẹp trời bỗng tức ( bực) cảnh sinh tình ‘chơi” liền một lúc vài chục bài thơ sau đó in thành sách. Cuốn sách này được “biếu” rất chạy, nhất là tại các chùa chiền (chắc vì thế có người bảo các bài thơ có chất “thiền”?). Chưa thỏa mãn với cái danh nhà thơ tự phong của mình, ông tiến sỹ nọ còn vận động Hội nhà văn đứng ra tổ chức cả một buổi hội thảo “hoành tráng” và thuê một số bồi bút bốc thơ của ông lên tận mây xanh. Và đỉnh điểm của sự vĩ cuồng đó là ông bê cả tập thơ trình lên hội đồng giải Nobel, những mong làm rạng danh nền văn học nước nhà và lưu danh thiên cổ.

Hỡi ôi, “hữu xạ tự nhiên hương’’, tập thơ của ông “được” lọt vào mắt xanh của những người phê bình có lương tâm và thế là những hạt sạn, những sự quái gở từ giá trị nghệ thuật, những nghi ngờ về khả năng chép tay của một con người bình thường đến vi phạm niêm luật Đường thi trong tập thơ của ông được mổ xẻ đến nơi đến chốn. Tuy nhiên điều đó “chả ăn thua” vì có người sẽ nói rằng thưởng thức nghệ thuật ở ta giờ đây cũng như “thày bói xem voi” mỗi người đưa ra một ý kiến khác nhau là chuyện …bình thường. Miễn bàn!

Cục diện trận đấu dường như chưa biết “mèo nào cắn mỉu nào” thì đùng một cái, một bài báo của một luật sư với các dẫn chứng rành rành cho thấy, ông Thuận đã gần như bê y nguyên các nội dung  trong một cuốn sách đã xuất bản trước đó về Yên Tử để đưa vào thành “thơ” của mình. Lộ liễu và trắng trợn đến nỗi, nhiều câu thơ ông ta chả cần biên tập lại làm gì cho…mệt, chỉ cần “bẻ” và “ngắt” vài đoạn trong sách rồi sắp xếp cho đủ 5 hoặc 7 chữ là thành “thơ”. Như vậy sự thật khách quan đã rõ: tập thơ là một sản phẩm ăn cắp lộ liễu và trắng trợn.  Thế là những tiếng nói của người có lương tâm đồng loạt lên tiếng phê phán và cục diện trận đấu gần như đã nghiêng hẳn về phía những tiếng nói có lương tri.

Bị tấn công dồn dập, biết là khó có thể ngồi yên, phe “trót” bốc thơm cũng phải tìm biện pháp đối phó. Sau khi bàn đi tính lại thì thấy còn mỗi một “cửa”  là phản bác lại luận điệu của phe tấn công cho rằng cuốn sách là tác phẩm “đạo” văn. Lập luận đơn giản của họ là trong mối quan hệ giữa kẻ cắp và nạn nhân thì chỉ cần nạn nhân “bỏ qua” cho là kẻ cắp thoát tội.  Như vậy con bài họ sử dụng ở đây là tác giả cuốn sách bị đạo thành thơ và trong sự việc này chính là nạn nhân của việc ăn cắp.

Như vậy một kịch bản gần như đã được dàn dựng, tác giả của cuốn sách đó là ông Trần Trương (hiện là công chức nhà nước và giữ vị trí Phó Trưởng ban Dân tộc tỉnh Quảng Ninh) đã được mời phỏng vấn chỉ đề khẳng định một điều là ông ấy không trách chuyện ông Thuận lấy (cắp) văn của ông ấy để chuyển thành thơ. Từ đó tác giả giật một cái tít dõng dạc khẳng định “Tác giả Trần Trương: “Thi Vân Yên Tử” không phải “đạo” văn”. Đọc bài báo bỗng thấy tác giả là một người có trình độ quá nông cạn, chỉ ở dạng một thợ viết hạng mới học nghề không hiểu được thâm ý người trả lời. Tác giả nên biết rằng một người viết ra được những câu văn trong cuốn “Chùa Yên Tử”- Lịch sử - Truyền thuyết di tích và danh thắng” thì không phải là một con người bình thường. Tôi biết khi bỗng dưng bị  cuốn vào những chuyện “bất đắc dĩ” thế này, một con người có cái tâm lý cả nể như ông Trương chắc hẳn chẳng thiết tha gì. Hơn nữa ông biết mọi người chỉ chờ mỗi ý kiến của ông nữa thôi là hội tụ đủ yếu tố để đưa kẻ cắp lên đoạn đầu đài. Do vậy là một người thâm thúy (hoặc có thể có một sức ép nào đó) ông biết nên trả lời thế nào cho “phải đạo”.

Và như người đọc đã thấy, trong bài phỏng vấn ông không bao giờ trực tiếp cho rằng ông Thuận đạo văn nhưng sao hình ảnh của một kẻ cắp cứ hiện ra lồ lộ ví dụ: “Tôi chỉ là người viết văn ở địa phương, nhưng khi viết cũng luôn chú ý chắt lọc ngôn từ để có nhạc điệu, hình ảnh, thì người khác, khi diễn tả về điều đó, cũng phải dùng những hình ảnh, từ ngữ đó mới nói được.”  Từ “dùng” ông Trương nói ở đây là ngôn ngữ đời thường, nhưng trong ngôn ngữ luật pháp thì đó chính là “sử dụng” mà “sử dụng” khi chưa được phép theo quy định của pháp luật sẽ dễ bị coi như “ăn cắp” lắm đấy .

Tôi cũng xin nói để tác giả biết rằng, là một tờ báo ngành công an thì ít nhiều cũng là một cơ quan bảo vệ pháp luật. Do đó mọi kết luận của một tờ báo cũng phải dựa trên chứng cứ khách quan và cơ sở pháp lý, chứ không sẽ bị coi là một sự kết luận hồ đồ vô lối.  Chỉ qua mấy câu nói của ông Trương mà chị đã hùng hồn giật tít tuyên bố là “Thi Vân Yên Tử” không phải “đạo” văn” thì chúng tôi e rằng kết luận của một cơ quan bảo vệ pháp luật mới chỉ dựa trên “lời khai” của đương sự  mà bỏ qua mọi “chứng cứ khách quan”  liệu có đáng tin?

Còn chúng tôi, đại diện cho những người ủng hộ quan điểm cho rằng tác phẩm Thi Vân Yên Tử là một tác phẩm đạo văn dựa trên những chứng cứ khách quan sau đây:

Trước khi ông Thuận “sản xuất”  tập thơ “Thi Vân Yên Tử “ (1998) thì ông Trần Trương đã cho xuất bản cuốn “Chùa Yên Tử - Lịch sử - Truyền thuyết di tích và danh thắng” (1997) và tặng lại cho ông Thuận một cuốn. Như vậy xét về mặt thời gian thì tập thơ của ông Thuận ra đời sau cuốn sách của ông Trương. Xét về mặt nội dung tập thơ của ông Thuận thì có quá nhiều ý tưởng và câu chữ trong tập thơ của ông Thuận được lấy từ cuốn sách của ông Trương. Như vậy có thể nói ông Thuận đã bị cuốn sách của ông Trương lôi cuốn và tạo ra nhiều “cảm hứng’ và ông Thuận quyết định ra một tập thơ dựa trên ý tứ và từ ngữ lấy trong tập sách của ông Trương. Trong bài phỏng vấn ông Trương cho đó là “bình thường” vì “Khi chúng tôi có sự đồng điệu trong tâm hồn, lại cùng viết văn làm thơ tả cảnh, thì việc sử dụng ngôn ngữ chung để nói về một điều thì chả có gì lạ! Một bên tôi diễn đạt thành văn, còn một bên, anh Thuận, diễn đạt thành thơ, thì sự trùng lặp sao gọi là “đạo” được?”. Vâng, cứ cho suy nghĩ và cách nói như ông Trương là để bảo vệ cho một người bạn thì chúng tôi hoàn toàn tôn trọng ông về mặt tình cảm. Tuy nhiên xét về mặt pháp lý thì chuyện không đơn giản như ông nghĩ, nhất là khi tập thơ của ông Thuận đã được in thành sách xuất bản và được gửi đi tham gia giải Nobel thì vấn đề không nằm trong chuyện tình cảm của hai ông mà nó liên quan đến tinh thần tuân thủ pháp luật và lòng tự trọng của trí thức nước nhà.

Thưc tế pháp luật về SHTT không cấm các tác phẩm dạng như tập thơ của ông Thuận. Khi ông  Thuận “sản xuất” tập thơ Thi Vân Yên Tử năm 1998 thì lúc đó Bộ Luật Dân Sự 1995 đang có hiệu lực và lúc đó các tác phẩm dạng như của ông Thuận được gọi là “tác phẩm phóng tác” (điều 147 khoản 1 BLDS 2005) . Tuy nhiên để được công nhận là tác phẩm “phóng tác” thì tác giả của nó cũng phải tuân thủ trình tự và điều kiện  mà pháp luật quy định. Cụ thể, theo điều 757. khoản 1 BLDS 1995 auy định về các quyền của tác giả dịch, phóng tác, biên soạn, cải biên, chuyển thể, theo đó “ Tác giả các tác phẩm phóng tác, biên soạn, cải biên, chuyển thể được hưởng các quyền tác giả đối với tác phẩm đó theo quy định tại Điều 751 hoặc Điều 752 của Bộ luật này, nhưng phải được tác giả hoặc chủ sở hữu tác phẩm gốc cho phép và phải trả thù lao cho tác giả hoặc chủ sở hữu tác phẩm gốc, nếu muốn thay đổi nội dung tác phẩm gốc, thì phải được tác giả cho phép và phải ghi tên tác giả và tên tác phẩm gốc”.

Như vậy muốn phóng tác tác phẩm của ông Trương thành thơ thì theo luật ông Thuận phải “xin phép” ông Trương, đồng thời ông Thuận phải “trả thù lao” cho ông Trương và ghi rõ là tác phẩm được sáng tác dựa theo tác phẩm gốc thì mới được công nhận là tác giả một cách hợp pháp.

Ở đây chúng ta có thể “thông cảm” cho việc ông Thuận sản xuất thơ với mục đích để “biếu” nên có thể bỏ qua chuyện “tiền nong” (với lại bạn bè mà!) nhưng tuyệt nhiên không thấy việc ông cất lời nói với ông Trương là cho (phép) mình được sử dụng ý và lời trong sách của ông để phóng tác (tái chế) thành thơ và không ghi tác giả và tác phẩm gốc đã tạo cảm hứng cho mình. Như vậy cũng nên xem xét lại tư cách một người tự xưng là “nhà khoa học” khi không đếm gì đến liêm sỉ của một kẻ làm nghiên cứu khoa học chân chính.

Đôi điều cùng tác giả Thanh Hằng

Vâng, thưa tác giả Thanh Hằng, một người vào nhà chị thấy đồ vật gì đó “hay hay” thì cầm luôn không hỏi ý kiến của chị sau đó “mông má” lại và đi khoe khoang bảo rằng đó là “của mình” thì có được gọi là “ăn cắp” hay không? Nếu cứ nói như chị thì xã hội mình tốt đẹp quá, tìm đỏ mắt cũng chẳng ra một thằng ăn cắp dưới mắt nhìn của báo CAND Lập luận của chị như thế mà vẫn thuyết phục (lừa) được ông tổng biên tập báo hay sao.

Vâng, có thể dưới con mắt của một số người như ông Trương, như chị, như báo CAND thì ông Thuận không phải thằng “ăn cắp”, nhưng với đa số những người có lương tri như chúng tôi, bằng chứng cứ khách quan và suy luận logic của mình thì ông Thuận không những là một kẻ cắp mà còn là một kẻ cắp mạt hạng nữa cơ (vì ăn cắp cũng có nhiều loại ăn cắp chị ạ).

Chị cũng nên nhớ rằng có hai loại pháp luật là pháp luật tự nhiên và pháp luật do con người dựng nên trong đó pháp luật tự nhiên mà ta thường gọi là lẽ phải, là công lý sẽ vượt lên trên tất cả những pháp luật nhân tạo (nhiều khi mang tính bất nhân do con người tạo nên).  Pháp luật nhân tạo có thể không xử lý  ông trọc phú Thuận một cách thích đáng nhưng tôi tin rằng pháp luật tự nhiên sẽ trừng phạt ông ấy và nỗi ô nhục này có thể mang theo ông ấy suốt đời này sang đời khác nếu ông ấy không sớm tỉnh ngộ.

Còn về phần chị, nếu chỉ bênh vực một con người ở dạng cá nhân thì không nói làm gì nhưng chị mượn tên tuổi một tờ báo để thể hiện quan điểm bảo vệ cái xấu, cái ác một cách trơ trẽn thì tôi e rằng chị đã làm xấu hổ bao nhiêu con người khác của báo CAND nói riêng và của những người đã từng là độc giả của tờ báo này rồi đấy. Chuyện ông Thuận bây giờ không chỉ là chuyện nội bộ của Hội nhà văn nữa khi mà ông ấy đã gửi hồ sơ lên hội đồng giải Nobel rồi thì chắc chắn họ sẽ kiểm tra nghiêm ngặt về quyền tác giả. Và chỉ cần một phép kiểm tra đơn giản nhất họ cũng biết được tập thơ này là sản phẩm “ăn cắp” như thế nào. Và nếu không nhầm thì đây là lần đầu tiên Việt Nam có tác phẩm dự giải thưởng Nobel trong lịch sử thì cũng có thể sẽ là lần đầu tiên có tác phẩm được trao giải “Ben nô” dành cho tác phẩm “đạo văn”. Ngoài ra, biết đâu một ngày chị thành nhà văn nổi tiếng và có tác phẩm dự giải thưởng Nobel, nếu thấy quốc tịch chị là Việt Nam họ sẽ bắt chị viết câu cam kết đầu tiên trong hồ sơ Dành cho các ứng viên đến từ Việt Nam “tôi cam đoan tác phẩm này là chính tôi sáng tác, không phải là một sản phẩm đạo văn” có khi chị lại phải bật lên câu “nhục thế ” mà đó chính là kết quả của sự bao che ngụy biện như bài báo của chị hôm nay đấy chị ạ.

Đôi điều cuối với ông Trần Trương

Ông có thể bảo vệ ông Thuận bạn ông theo cách của ông nhưng tôi xin nhắc lại với ông rằng ông đừng mạo muội đem so sánh ông Thuận với đại thi hào Nguyễn Du ông nhé vì như thế khó lọt tai lắm. Với Nguyễn Du thì “Truyện Kiều còn thì tiếng ta còn, tiếng ta còn thì nước ta còn” còn ngược lại với ông Thuận kia nếu “Thi Vân Yên Tử còn thì trí thức nhục mà trí thức thấy nhục là đất nước không yên đâu, ông ạ!

             Paris, ngày 19 tháng 7 năm 2012

            V.H.N.